Қытай бірнеше ондаған жылдар бойы өзінің қуатты өнеркәсіптік базасының, өндірістің едәуір көлемінің және жаһандық нарықтардағы негізгі ойыншының рөлінің арқасында «әлемдік фабрика» атағын ұстап келеді. Бұл лақап ат оның өндіріс саласындағы үстемдігін білдіреді, мұнда ел тауар өндіру көлемінен экспортқа дейін көптеген көрсеткіштер бойынша көшбасшы болып табылады. Қытай неге осындай атауға ие болды және оның өндірістік сектордағы табысының артында не тұр?
1. Дамыған инфрақұрылым және логистика
Қытайды «әлемдік фабрика» деп атаудың басты себептерінің бірі оның ерекше инфрақұрылымы болып табылады. Ел ішінде де, одан тыс жерлерде де тауарлардың өткізілуін жеңілдететін жолдар, темір жолдар, порттар мен әуежайлар сияқты көлік желілерінің құрылысына белсенді инвестиция салды. Бұл жобалар шикізатты фабрикаларға және дайын өнімді халықаралық нарықтарға жылдам және тиімді жеткізуді қамтамасыз етті.
Мысалы, Шанхай мен Гуанчжоу порттары әлемдегі ең ірі және ең көп жүктелген порттар болып табылады, бұл қытайлық тауарлардың ғаламшардың кез келген бұрышына тез түсуіне ықпал етеді. Сондай-ақ, темір жолдардың дамыған желісі мен ішкі көлік магистральдарын атап өту керек, ол өндірушілерге материалдарды жедел алуға және Қытайдың басқа өңірлері мен шетелдерге тауарлар жеткізуге мүмкіндік береді.
2. Жұмыс күшінің төмен құны
Қытайдың әлемдік өндіріс орталығына айналуының тағы бір маңызды себебі - жұмыс күшінің төмен құны. Көп жылдар бойы Қытай арзан жұмыс күшінің үлкен резервін пайдаланды, бұл елдегі өндірісті шетелдік компаниялар үшін тиімді етті. Бұл Қытайға елімізде зауыттар мен фабрикалар ашқан көптеген шетелдік инвесторлар мен өндірушілерді тартты.
Қытай қоғамының өмір сүру деңгейінің өсуімен және жаңғыруымен еңбек шығындары өсе бастады, бірақ Қытай еңбек өнімділігін арттыру және автоматтандыруды енгізу есебінен бәсекеге қабілетті болып қала береді.
3. Өндірістің ауқымды көлемі
Қытай өндірістік секторы шығындарының төмендігімен ғана емес, орасан зор өндіріс көлемімен де ерекшеленеді. Еліміз тоқыма, электроника, тұрмыстық техника, ойыншықтар, автомобильдер және т.б. салаларда ірі өндіруші атанды. Бұл Қытайға әлемдік нарықта жетекші орындарды иеленуге және елді жаһандық жеткізілім тізбегіне аса маңызды тауар жеткізуші етуге мүмкіндік берді.
Қытай телефон, компьютер, киім, автокөлік және құрылыс материалдары сияқты заттарды қоса алғанда, әлемдік тауарлардың 30% -ға жуығын шығарады. Түрлі елдердің көптеген компаниялары Қытайда өз зауыттарын ашуда, бұл да өндіріс көлемінің өсуіне және тиімділіктің артуына ықпал етті.
4. Экономикалық реформалар және экономиканы ашу
1970-ші жылдардың соңында Дэн Сяопин жүргізген экономикалық реформалардан кейін Қытай шетелдік инвестициялар мен нарықтық тетіктер үшін өз есігін ашты. Бұл өнеркәсіпті жылдам дамытуға, шетелдік компаниялар барынша аз шектеулермен бизнес жүргізе алатын арнайы экономикалық аймақтар (АЭА) құруға мүмкіндік берді. Осылайша, Қытай шығындарды азайтып, өндіріс көлемін арттырғысы келетін шетелдік компаниялар үшін тартымды орынға айналды.
Шэньчжэнь сияқты қалаларда АЭА құру қытай өнеркәсібіне кең ауқымды шетелдік салымдарға жол ашты, бұл өз кезегінде Қытайдың «әлемдік фабрика» ретіндегі мәртебесін нығайтты.
5. Экспорттық бағдарлану және жаһандану
2001 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымына кірген сәттен бастап Қытай жаһандануға белсене қатысып, экспорт көлемін арттырды. Ел әлемдегі ең ірі тауар экспорттаушыға айналды, ал оның өнімдері дамушы елдерден бастап жоғары дамушы экономикаларға дейін барлық жерде сұранысқа ие. Қытай басқа елдермен сауда байланыстарын белсенді дамытуда, бұл оның халықаралық аренадағы позициясын одан әрі нығайтады.
Нәтижесінде ел бүкіл әлем бойынша тауарлар жеткізіп қана қоймай, басқа елдердің өндірістік үдерістерінде негізгі рөл атқара отырып, жаһандық жеткізілімдер тізбегін қамтамасыз етеді. Қытай электроника мен тұрмыстық техникадан бастап автомобильдер мен азық-түлік өнімдеріне дейін барлық экспорттайды.
6. Инновациялар және технологиялық жетістіктер
Соңғы онжылдық Қытай өнеркәсібіне айтарлықтай өзгерістер әкелді. Қытай енді арзан тауарлар өндіретін «әлем фабрикасы» ғана емес. Еліміз жартылай өткізгіштер өндірісі, жасанды интеллект, робототехника және жаңартылатын энергия көздері сияқты жоғары технологиялық салаларды белсенді дамытуда. Қытай нарығы инновациялық шешімдер мен жоғары технологиялық өнім өндірісі үшін маңызды орталыққа айналды.
«Made in China 2025» бағдарламасы қытай өнеркәсібін жаңғыртуға, өнім сапасын жақсартуға және шетелдік технологияларға тәуелділікті қысқартуға бағытталған. Қазірдің өзінде Қытай жоғары технологиялық тауарлардың ірі өндірушілері мен тұтынушыларының бірі болып табылады, бұл оның әлемдік өндірістік алпауыт ретіндегі позициясын нығайтады.
7. Проблемалар мен сын-қатерлер
Айтулы табыстарға қарамастан, Қытай бірқатар сын-қатерлерге тап болып отыр. Солардың бірі өз өнеркәсібін жаңғырту және неғұрлым орнықты және экологиялық таза технологияларға көшу қажеттілігі болып табылады. Ауа мен судың ластануы сияқты экологиялық проблемалар одан әрі даму үшін елеулі кедергі болып қалады, ал «жасыл» технологияларға көшу айтарлықтай инвестициялар мен күш-жігерді талап етеді.
Бұдан басқа, жұмыс күшінің ішкі құнын арттыру және жоғары білікті мамандарға қажеттіліктің өсуі Қытайдан өндірістің неғұрлым инновациялық және технологиялық жағынан күрделі түрлеріне көшуді талап етеді.
Қорытынды
Қытай өзінің өндіріс ауқымы, төмен шығындары, дамыған инфрақұрылымы мен ірі өндіруші ғана емес, сондай-ақ халықаралық нарықтардағы маңызды ойыншы болу қабілетінің арқасында «әлемдік фабрика» атағына лайық. Алайда, жаңа экономикалық және экологиялық сын-қатерлерді ескере отырып, ел инновацияларды енгізе отырып және өндірістің неғұрлым орнықты нысандарына көше отырып, өз өнеркәсібін жаңғыртуды жалғастыруға тиіс.
1. Дамыған инфрақұрылым және логистика
Қытайды «әлемдік фабрика» деп атаудың басты себептерінің бірі оның ерекше инфрақұрылымы болып табылады. Ел ішінде де, одан тыс жерлерде де тауарлардың өткізілуін жеңілдететін жолдар, темір жолдар, порттар мен әуежайлар сияқты көлік желілерінің құрылысына белсенді инвестиция салды. Бұл жобалар шикізатты фабрикаларға және дайын өнімді халықаралық нарықтарға жылдам және тиімді жеткізуді қамтамасыз етті.
Мысалы, Шанхай мен Гуанчжоу порттары әлемдегі ең ірі және ең көп жүктелген порттар болып табылады, бұл қытайлық тауарлардың ғаламшардың кез келген бұрышына тез түсуіне ықпал етеді. Сондай-ақ, темір жолдардың дамыған желісі мен ішкі көлік магистральдарын атап өту керек, ол өндірушілерге материалдарды жедел алуға және Қытайдың басқа өңірлері мен шетелдерге тауарлар жеткізуге мүмкіндік береді.
2. Жұмыс күшінің төмен құны
Қытайдың әлемдік өндіріс орталығына айналуының тағы бір маңызды себебі - жұмыс күшінің төмен құны. Көп жылдар бойы Қытай арзан жұмыс күшінің үлкен резервін пайдаланды, бұл елдегі өндірісті шетелдік компаниялар үшін тиімді етті. Бұл Қытайға елімізде зауыттар мен фабрикалар ашқан көптеген шетелдік инвесторлар мен өндірушілерді тартты.
Қытай қоғамының өмір сүру деңгейінің өсуімен және жаңғыруымен еңбек шығындары өсе бастады, бірақ Қытай еңбек өнімділігін арттыру және автоматтандыруды енгізу есебінен бәсекеге қабілетті болып қала береді.
3. Өндірістің ауқымды көлемі
Қытай өндірістік секторы шығындарының төмендігімен ғана емес, орасан зор өндіріс көлемімен де ерекшеленеді. Еліміз тоқыма, электроника, тұрмыстық техника, ойыншықтар, автомобильдер және т.б. салаларда ірі өндіруші атанды. Бұл Қытайға әлемдік нарықта жетекші орындарды иеленуге және елді жаһандық жеткізілім тізбегіне аса маңызды тауар жеткізуші етуге мүмкіндік берді.
Қытай телефон, компьютер, киім, автокөлік және құрылыс материалдары сияқты заттарды қоса алғанда, әлемдік тауарлардың 30% -ға жуығын шығарады. Түрлі елдердің көптеген компаниялары Қытайда өз зауыттарын ашуда, бұл да өндіріс көлемінің өсуіне және тиімділіктің артуына ықпал етті.
4. Экономикалық реформалар және экономиканы ашу
1970-ші жылдардың соңында Дэн Сяопин жүргізген экономикалық реформалардан кейін Қытай шетелдік инвестициялар мен нарықтық тетіктер үшін өз есігін ашты. Бұл өнеркәсіпті жылдам дамытуға, шетелдік компаниялар барынша аз шектеулермен бизнес жүргізе алатын арнайы экономикалық аймақтар (АЭА) құруға мүмкіндік берді. Осылайша, Қытай шығындарды азайтып, өндіріс көлемін арттырғысы келетін шетелдік компаниялар үшін тартымды орынға айналды.
Шэньчжэнь сияқты қалаларда АЭА құру қытай өнеркәсібіне кең ауқымды шетелдік салымдарға жол ашты, бұл өз кезегінде Қытайдың «әлемдік фабрика» ретіндегі мәртебесін нығайтты.
5. Экспорттық бағдарлану және жаһандану
2001 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымына кірген сәттен бастап Қытай жаһандануға белсене қатысып, экспорт көлемін арттырды. Ел әлемдегі ең ірі тауар экспорттаушыға айналды, ал оның өнімдері дамушы елдерден бастап жоғары дамушы экономикаларға дейін барлық жерде сұранысқа ие. Қытай басқа елдермен сауда байланыстарын белсенді дамытуда, бұл оның халықаралық аренадағы позициясын одан әрі нығайтады.
Нәтижесінде ел бүкіл әлем бойынша тауарлар жеткізіп қана қоймай, басқа елдердің өндірістік үдерістерінде негізгі рөл атқара отырып, жаһандық жеткізілімдер тізбегін қамтамасыз етеді. Қытай электроника мен тұрмыстық техникадан бастап автомобильдер мен азық-түлік өнімдеріне дейін барлық экспорттайды.
6. Инновациялар және технологиялық жетістіктер
Соңғы онжылдық Қытай өнеркәсібіне айтарлықтай өзгерістер әкелді. Қытай енді арзан тауарлар өндіретін «әлем фабрикасы» ғана емес. Еліміз жартылай өткізгіштер өндірісі, жасанды интеллект, робототехника және жаңартылатын энергия көздері сияқты жоғары технологиялық салаларды белсенді дамытуда. Қытай нарығы инновациялық шешімдер мен жоғары технологиялық өнім өндірісі үшін маңызды орталыққа айналды.
«Made in China 2025» бағдарламасы қытай өнеркәсібін жаңғыртуға, өнім сапасын жақсартуға және шетелдік технологияларға тәуелділікті қысқартуға бағытталған. Қазірдің өзінде Қытай жоғары технологиялық тауарлардың ірі өндірушілері мен тұтынушыларының бірі болып табылады, бұл оның әлемдік өндірістік алпауыт ретіндегі позициясын нығайтады.
7. Проблемалар мен сын-қатерлер
Айтулы табыстарға қарамастан, Қытай бірқатар сын-қатерлерге тап болып отыр. Солардың бірі өз өнеркәсібін жаңғырту және неғұрлым орнықты және экологиялық таза технологияларға көшу қажеттілігі болып табылады. Ауа мен судың ластануы сияқты экологиялық проблемалар одан әрі даму үшін елеулі кедергі болып қалады, ал «жасыл» технологияларға көшу айтарлықтай инвестициялар мен күш-жігерді талап етеді.
Бұдан басқа, жұмыс күшінің ішкі құнын арттыру және жоғары білікті мамандарға қажеттіліктің өсуі Қытайдан өндірістің неғұрлым инновациялық және технологиялық жағынан күрделі түрлеріне көшуді талап етеді.
Қорытынды
Қытай өзінің өндіріс ауқымы, төмен шығындары, дамыған инфрақұрылымы мен ірі өндіруші ғана емес, сондай-ақ халықаралық нарықтардағы маңызды ойыншы болу қабілетінің арқасында «әлемдік фабрика» атағына лайық. Алайда, жаңа экономикалық және экологиялық сын-қатерлерді ескере отырып, ел инновацияларды енгізе отырып және өндірістің неғұрлым орнықты нысандарына көше отырып, өз өнеркәсібін жаңғыртуды жалғастыруға тиіс.